COVID-19

Bilinen en büyük RNA genomuna sahip virüslerden (yaklaşık 30 kilobaz) biri olan koronavirüsler yaklaşık 120 nm büyüklüğünde, tek iplikli, pozitif polariteli RNA (mRNA) içeren, zarflı, heliksel nükleokapsid içeren virüslerdir. Koronavirüsler, domuz, kedi, kemirgen, yarasa gibi birçok farklı hayvanın yanı sıra insanlarda da enfeksiyona yol açmaktadır. İnsan koronavirüsleri (HCoV) Coronaviridae familyasına aittir.

İnsan koronavirüsleri ilk olarak 1960’larda soğuk algınlığı olan hastalarda tespit edilmiştir. Koronavirüsler, öncelikle memelilerin ve kuşların üst solunum ve gastrointestinal sistemini etkiler. Şu ana dek 7 koronavirüs türünün insanları etkilediği ortaya konmuştur (229E, NL63, OC43, HKU1, SARS-CoV, MERS-CoV ve SARS CoV-2).

Yakın zamana dek en bilinen insan koronavirüsü, 2002-2004 yılları arasında Güney Asya ülkelerinde görülen SARS (şiddetli akut solunum sendromu) salgınına sebep olan SARS-CoV iken 2019 yılında başlayan ve halen devam eden pandemi etkeni olan SARS-CoV-2, koronavirüslerin en bilinen üyesi haline gelmiştir.

Genel koronavirüslere benzer profilde SARS-CoV-2 de öncelikli olarak üst ve alt solunum yollarını etkiler. SARS-CoV-2 enfeksiyonları yaygın olarak ateş, kuru öksürük ve halsizlik olarak sayılabilir. Pandemi süreci ilerledikçe ve yeni varyantlarla birlikte kaslarda ağrı, boğaz ağrısı, ishal, konjonktivit, tat ve koku kaybı gibi farklı semptomlar da tespit edilmiştir. Ciddileşen vakalarda solunum güçlüğü, nefes darlığı, göğüs ağrısı sıklıkla görülmektedir. Sağlık otoriteleri bu tür belirtilerin tespit edilmesi durumunda tıbbi yardım alınmasını önermektedir. Tedavi edilmeyen vakalar genellikle solunum yetmezliğine bağlı ölümlere yol açmaktadır.

Solunum yoluyla bulaşan SARS-CoV-2, ilk olarak 2019 yılı sonlarında Çin’in Wuhan kentinde tespit edilmiş ve ardından hızlıca farklı ülkelere yayılmıştır. 11 Mart 2020 tarihinde DSÖ tarafından pandemi yani küresel salgın olarak tanımlanmıştır. Hastalığın tanısında BT, rapid testler gibi farklı yöntemler kullanılmakla beraber kullanım kolaylığı, sonuç kesinliği ve sonuç verme süresi bakımından Real-Time PCR kitleri en avantajlı ve en yaygın kullanım oranına sahip teşhis kitleri olarak öne çıkar.

Etkenler

Hastalığa yol açan virüs ilk etapta yeni koronavirüs (novel coronavirus) olarak adlandırılmış ve 2019-nCoV olarak kısaltılmıştır. Gerçekleştirilen taksonomi çalışmaları sonucu virüsün, SARS etkeni olan SARS-CoV ile benzer genetik yapıda olduğu ortaya koyulmuş ve buna bağlı olarak isimlendirmesi DSÖ tarafından SARS-CoV-2 olarak güncellenmiştir. DSÖ ayrıca bu virüsün sebep olduğu hastalığı COVID-19 olarak adlandırmıştır.

SARS-CoV-2 virüsünün yarasa orijinli olduğu bilinmekle birlikte insana bulaşma sürecine dair araştırmalar halen devam etmektedir. Sahip olduğu tek iplikli RNA kalıtım materyalinin görece yüksek mutasyona izin vermesi sebebiyle SARS-CoV-2’de birçok mutasyon tanımlanmıştır. Bu mutasyonlar farklı gen bölgelerinde görülebilir ve anlamlı ya da anlamsız farklı sonuçlara yol açabilir. Yapılan çalışmalara göre virüsün tutunmasından sorumlu S proteinini kodlayan gen bölgesindeki mutasyonların önem arz ettiği ortaya çıkarılmıştır. Bundaki başlıca sorunlar hem virüse karşı piyasaya sürülen aşıların bu proteine göre tasarlanmış olmaları ve gerçekleşen mutasyonlarla bu aşıların etkinliklerinin azalabilmesi hem de bu mutasyonların virüsün bulaşıcılık, vücuda zarar verme ve öldürücülük oranlarını ciddi şekilde artırabilmesidir. Bu süreçte öncelikle farklı mutasyon gruplarının bir arada bulunmasıyla kategorize edilen başta Alpha, Beta, Gama ve Delta olmak üzere farklı varyantlar ortaya çıkmıştır. En son 2021 yılının Kasım ayında daha önceki varyantlara göre daha düşük öldürücülük ve hastane yatış oranına sahip olduğu düşünülen ancak çok daha bulaşıcı olan Omicron varyantı Güney Afrika’daki uzmanlar tarafından tespit edilmiştir. Çalışmalar henüz devam etse de ilk sonuçlar bu varyantın Delta varyantından yaklaşık 4 kat daha bulaşıcı özellikte taşıdığını öne sürmektedir. Buna paralel olarak özellikle Batı Avrupa ve ABD’de görülen artışlarla birlikte küresel vaka sayıları salgın başından beri en yüksek düzeyde seyretmektedir.

Küresel aşılama oranlarının artışıyla birlikte ölüm oranlarında bir düşüş kaydedilse de aşıya ulaşımı olmayan/kısıtlı olan ülkeler, kronik hastalığa sahip ya da risk altında olan bireyler ve aşıların yeni çıkan varyantlara karşı beklendiğinden daha düşük koruma sağlaması gibi durumlardan dolayı küresel risk halen devam etmektedir.

Genel olarak tanımlanmış semptomlar arasında ateş, kuru öksürük, yorgunluk, nefes darlığı, solunum sıkıntısı gibi semptomlar bulunmaktadır. Ayrıca gözlenen farklı varyantlarla bunların dışında tat-koku kaybı, boğaz ağrısı, ishal vb. semptomlar da görülebilmektedir. Tedavi edilmeyen ya da şiddetli enfeksiyon vakalarında pnömoni, böbrek yetmezliği ve ölüme yol açabilmektedir. Sağlık Bakanlığı ve Bilim Kurulu’nun 5 Ocak 2022 tarihinde yayımladığı kararla güncellenen pandemi kurallarına göre testi pozitif çıkan kişilerin karantina süreleri 7 güne indirilmiştir.